سیمای آبخیزداری نطنز

آبخیز(watershed):
آبخیز واحدی هیدرولوژیک است که به عنوان واحد فیزیکی, بیولوژیکی, سیاسی, اجتماعی و اقتصادی برای طراحی ومدیریت منابع طبیعی (آب, خاک, پوشش گیاهی) پذیرفته شده است.
به عبارت دیگر آبخیز منطقه ای توپوگرافی است که توسط یک سیستم رودخانه زهکشی میشود.

آبخیزداری (watershed management):
آبخیزداری عبارت است از فرآیند تنظیم و اجرای اقدامات مناسب به منظور اداره منابع موجود در آبخیز, باکسب منافع, بدون آسیب رساندن به موجودیت این منابع.

هدف مدیریت منابع آبخیز:
تحت کنترل درآوردن عملیات کشاورزی, دامپروری, ساختمان سازی, راهسازی,قطع درختان وبه طور کلی هرگونه عملی چه مفید وچه مضر, چه مثبت وچه منفی, ارزیابی آنها وتوجه به وضعیت آبخیز براساس خصوصیات زمین شناسی, خاک شناسی, پوشش گیاهی, اقلیم شناسی, هیدرولوژی وارائه رهنمودها وپیشنهادها جهت اجرا و مدیریت صحیح در مورد همه عوامل طبیعی وزیستی هر اکوسیستم در واحدهای طبیعی خاص واعمال مدیریت بر روی عواملی که در توزیع آب وکیفیت هیدرولوژیکی تاثیر دارند, تا به صورت مطلوب وعلمی, خاک حوضه آبخیز از فرسایش حفظ گردد.
آبخیزداری الهی ترین نگاه به طبیعت است وآبخیزدار را میتوان پزشک طبیعت نامید. یک آبخیزدار خوب با بررسی دقیق ومطالعه علمی حوضه آبخیز, به تعبیری دردهای یک حوضه را شناخته, ودرجهت درمان آن برنامه ریزی میکند.آبخیزداری با نگاهی خدا گونه عرصه طبیعت را برای زیست و بهره برداری انسان مهیا میکند.شاید این تعابیر کمی اغراق آمیز به نظر برسد, اما میشود تمام علوم راهدیه ای از جانب خدا برای حکومت بر کره خاک دانست.
اگر ما با این دید به علوم نگاه کنیم, هرگز آنها را در راه نابودی نوع بشر به کار نخواهیم بست.

علوم مرتبط با آبخیزداری:
مطالعات فیزیکی حوزه‌های آبخیز (فیزیوگرافی(
مطالعات هوا و اقلیم شناسی
مطالعات آب (هیدرولوژی(
مطالعات زمین‌شناسی و ژئومورفولوژی
مطالعات خاک و قابلیت اراضی
مطالعات مربوط به فرسایش و رسوب
کاربری اراضی و مطالعات پوشش
مطالعات اقتصادی - اجتماعی
تلفیق و برنامه ریزی
 

خشكسالي نوعي عارضه ي آب و هوايي است كه نتايجي از قبيل كاهش جريان سطحي، افت سطح ايستايي آبهاي زيرزميني، كاهش رطوبت خاك، افزايش تبخير، افزايش نياز آبي گياهان، عدم رشد محصولات كشاورزي و صنعتي، فرسايش خاك، مشكلات شهري، نابودي كشاورزي و دامداري، افزايش علفهاي هرز و حشرات، كاهش توليدات غذايي، تقليل سطح بهداشت و تغذيه، نابسامانيهاي اقتصادي و اجتماعي از قبيل تورم و… را در پي دارد. اين عارضه ي اقليمي، هم رژيم منابع آب و هم رفتار مصرف كنندگان آب را تحت تأثير قرار مي دهد و به صورتي فراگير، همه ي ابعاد زندگي انسان را با بحران روبرو مي كند. ازدياد جمعيت در مناطق كوهستاني و عدم توجه كافي در برنامه ريزي ها به مديريت جامع حوضه ي آبريز در گذشته از يك سو و نياز به تأمين معيشت از سوي ديگر باعث گرديده كه ساكنان اين مناطق جنگلها را به اراضي كشاورزي تبديل كنند و با كشت غير اصولي و يا چراي بي رويه دام در دامنه ها و مناطق شيبدار و… قسمت عمده اي از خاك و پوشش گياهي از بين برود.
 
از آنجاييکه يک آبخيز، سيستمي طبيعي است که عوامل بيروني غير طبيعي( انساني، اجتماعي، اقتصادي، اجتماعي، سياسي) نيز در آن تأثير مي گذارند، لذا نحوه ي برخورد و مديريت اين سيستم براي دستيابي به اهداف مورد نظر بسيار پيچيده و حساس است. از اين رو تنظيم برنامه ها و طرحهاي دقيق بدون در نظر گرفتن عوامل اجتماعي و انساني با موفقيت چنداني روبرو نخواهد شد. در خلال مراحل برنامه ريزي، سياست هاي دولت و نيازهاي ساکنان حوضه، بايستي بطور کامل مورد توجه قرار گيرد. اين امر به کارايي طرحهاي آبخيزداري در مراحل بعدي کمک بسيار مي کند.
بر اساس آمار موجود سالانه 413 میلیارد متر مکعب نزولات آسمانی در کشور است که بالغ بر 70 درصد آن تبخیر می‌شود؛ طبق بررسی‌های انجام شده جذب و تولید آب از نزولات آسمانی در اراضی دارای پوشش گیاهی 18 برابر بیشتر از اراضی فاقد پوشش است، بنابراین می‌توان تا 30 درصد آب تبخیر شده را که حدود 90 میلیارد متر مکعب هست از طریق اجرای عملیات آبخیزداری و آبخوانداری احیاء کرد که 17 درصد به سفره‌های زیرزمینی وارد می‌شود و 13 درصد آن نیز صرف تقویت پوشش گیاهی.
براساس مطالعات انجام شده در سطح 13 ميليون هکتار از اراضي کشور مي‌توان عمليات آبخيزداري و آبخوانداري انجام دارد که اين طرح مي‌تواند تنها راه نجات بحران آبي کشور باشد؛ چرا که در صورتي که در هر هکتار از اراضي کشور اين عمليات انجام شود، حداقل 530 متر مکعب آب توليد مي‌شود و از سوي ديگر 9 تن در کنترل فرسايش خاک و چهار تن در کنترل رسوب در هر هکتار از اراضي اثرگذار است.
با اجراي عمليات آبخوانداري در هر هکتار از اراضي کشور 120 کيلوگرم توليد علوفه افزايش پيدا مي‌کند با اجراي اين طرح مي‌توانيم سالانه 11 ميليارد متر مکعب آب را که دقيقاً معادل بيلان منفي آب سفره‌هاي زيرزميني است، توليد کنيم.
حدود 91 میلیون هکتار یعنی 55.5 درصد از سطح کشور سیل خیز است. به طور متوسط سالانه بیش از 22 میلیارد مترمکعب روان آب مستقیم و سریع تولید می‌شود که در تشدید فرسایش و ایجاد سیلاب‌های مخرب مؤثر بوده است با توجه به تخریب جنگل‌ها و مراتع هر ساله شاهد تشدید سیل می‌شویم. با برنامه ریزی و مدیریت آبخیزداری و تقویت دبی پایه رودخانه‌ها، با بهره‌برداری از حداقل 30 درصد از حجم رواناب مستقیم ایجاد شده می‌توانیم 180 هزار هکتار از اراضی کشاورزی را آبیاری کنیم ضمن اینکه با کاهش رواناب مستقیم، خسارات جبران‌ناپذیر سیل به تأسیسات و بخش کشاورزی هم کاهش پیدا خواهد کرد.
با اندکی تأمل می‌بینیم که با اصلاح روش‌های مدیریتی به سمت مشارکت مردم و توجه به موضوعات اقتصادی و اجتماعی حوزه‌نشینان می‌توان در کنار مواردی چون جلوگیری از برداشت‌های بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی، اصلاح الگوی کشت و اقتصاد کشاورزی، استفاده از انرژی‌های نو و... آرام آرام بحران را متوقف نمود و در بلند مدت از آن خارج شد.
 اهم فعاليتهاي اداره منابع طبيعي و آبخيزداري شهرستان نطنز در بخش آبخيزداري:
حفظ آب و خاك از مهمترين اهداف در آبخيزداري محسوب مي شود. آبخيزداري مستلزم شناخت كامل حوزه ي آبريز و تشخيص عوامل بوجود آورنده ي آن از نظر ژئولوژي، وضعيت توپوگرافي خاك، پوشش گياهي، ريزشهاي جوي، دبي رودخانه و مانند آنها مي باشد.
اداره منابع طبيعي و آبخيزداري شهرستان، در بخش آبخیزداری، عمليات متنوعی انجام داده است. که پروژه های شاخص آن به شرح جدول ذیل می باشد.

پروژه هاي شاخص اداره منابع طبيعي وآبخیزداری شهرستان نطنز در بخش آبخیـزداری
رديف	نوع پـــــــــــــــــــروژه	محل اجـــــراء	سال اجرا	حجم آبگیری (متر مکعب)	اعتــبار   (میلیون ریال)
1	اجرای چکدم درحوضه شهری	طامه	83	10000	250
2	بند خاکی	ابیانه	ع.د	100000	ع.د
3	پخش سیلاب	سراسیاب	ع.د	ع.د	ع.د
4	بند خاکی	طامه	83-87	150000	6940
5	ترمیم بندهای خاکی پخش سیلاب	سراسیاب	85	-	150
6	ترمیم رودخانه اریسمان	اریسمان	85	-	150
7	سازه های تاخيري	طرق وطار	85	30	250
8	پروژه توسعه درختکاری و پوشش گیاهی دیم حوزه سرآسیاب	سرآسیاب	85	-	150
9	سازه های تاخيري	طرق وطار	85-86	35	280
10	سازه های تاخيري	طرق وطار	86	40	312
11	بند خاكي	طار	86-87	300000	2800
12	سازه های تاخيري	طرق وطار	87	50	362
13	پروژه توسعه درختکاری و پوشش گیاهی دیم طار	طار	88	-	65
14	اجرای چکدم درحوضه شهری(محور1)	اوره	88	15000	1570
15	عملیات بیولوژیک(بادام کاری)	گردنه عباس آباد	88	-	52
16	عملیات بیولوژیک(واکاری)	گردنه عباس آباد	89	-	12
17	عملیات بیولوژیک(بادام کاری)	گردنه عباس آباد	89	-	31
18	تکمیل بند سنگی اوره و اجرای چکدم در حوضه طار	اوره-طار	89	-	410
19	اجرای چکدم درحوضه شهری(محور2)	اوره	90-91	13000	1420
20	اجرای چکدم درحوضه شهری اوره(بند گابیونی)	اوره	93	5000	500

تصاویر برخی از پروژه های شاخص بخش آبخیزداری شهرستان نطنز: